قیس بن مسهر صیداویقِیس بن مُسَهَّر صیداوی اَسدی (متوفای ۶۱ق)، سفیر امام حسین (علیه‌السلام) و از شهدای جریان حادثه کربلا است که نقش اصلی او نامه‌رسانی بین مردم کوفه، امام حسین (علیه‌السلام) و مسلم بن عقیل بود. او در جریان رساندن نامه امام حسین (علیه‌السلام) به مسلم، در قادسیه به دست نیروهای عبیدالله بن زیاد دستگیر شده و چند روز قبل از واقعه عاشورا به دستور عبیدالله به شهادت رسید. در فرازهایی از زیارت ناحیه مقدسه نام قیس آمده است. فهرست مندرجات۲ - نقش نامه‌رسانی در جریان کربلا ۲.۱ - رساندن نامه کوفیان به امام ۲.۲ - رساندن نامه مسلم به امام ۲.۳ - آخرین نامه‌رسانی ۲.۳.۱ - دستگیری ۲.۳.۲ - مناظره با ابن زیاد ۲.۳.۳ - دفاع از اهل‌بیت ۳ - نحوه شهادت ۳.۱ - تاریخ ۳.۲ - عکس العمل امام ۴ - قیس در زیارت ناحیه مقدسه ۵ - نامه‌رسانی عبدالله یا قیس ۵.۱ - بررسی تفاوت‌ها ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - اصل و نسبنام کامل قیس بن مسهر صیداوی اَسدی، قیس بن مسهر بن خلید بن جندب بن منقذ بن جسر بن نکرة بن صیداء است. قبیله قیس به بنی صیدا معروف بودند؛ بنی صیداء طایفه‌ای از بنی اسد به شمار می‌آمد، بدین‌جهت در بعضی از منابع، وی جزء شهدای بنی اسد به شمار آمده است. نام قیس را بشر و نام پدرش را مصهّر [۶]
قزوینی، فضلعلی، الامام الحسين و اصحابه، ص۲۱.
و يا مطهّر [۷]
عاشورا چه روزيست، ص۲۲۷.
و يا مظهّر [۸]
عاشورا چه روزیست، ص۲۵۵.
و يا مهر [۹]
کمونه‌حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌هاى خاندان پاک پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)، ص۲۳۹.
نيز گفته‌اند.از آنجا که نام یکی از اجداد او نکره است وی را قیس بن مسهر نکری نیز گفته‌اند. در بعضی از گزارش‌ها وی را مردی شریف، شجاع و مخلص خاندان پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) معرفی کرده‌اند. کمیت اسدی در شعری وی را شیخ بنی صیداء دانسته است. ۲ - نقش نامه‌رسانی در جریان کربلااصلیترین نقش قیس در جریان حادثه کربلا را می‌توان نامه‌رسانی وی عنوان کرد. نامه‌هایی که قیس در این جریان رد و بدل کرده عبارتند از: • رساندن نامه کوفیان به امام حسین (علیه‌السلام) در مکه. • رساندن نامه مسلم بن عقیل از بین راه به امام حسین (علیه‌السلام). • برگرداندن جواب امام به مسلم. • همراهی با مسلم در سفر و رساندن نامه مسلم به امام حسین (علیه‌السلام) در جریان بیعت کوفیان. • همراهی با امام حسین (علیه‌السلام) و رساندن نامه امام حسین (علیه‌السلام) از حاجز به کوفیان. ۲.۱ - رساندن نامه کوفیان به امامتعدادی از نامه‌های اهالی کوفه در روز دهم ماه رمضان توسط عبدالله بن سبع همدانی و عبدالله بن وال تمیمی به امام حسین (علیه‌السلام) رسید، دو روز بعد، قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله بن کدن ارحبی و عمارة بن عبید سلولی تعداد ۱۵۰ نامه دیگر از سوی کوفیان به امام رساندند. از اینجا مشخص می‌شود که قیس ساکن کوفه بوده و برای رساندن نامه کوفیان به امام عازم مکه شده است. ۲.۲ - رساندن نامه مسلم به امامقیس پس از سه روز استراحت، روز پانزدهم ماه رمضان به دستور امام و جهت همراهی با مسلم بن عقیل از مکه به سوی کوفه خارج شد. آنان ابتدا به مدینه رفتند تا مسلم با آشنایان خود خداحافظی کرد. در این سفر دو راه‌بلد نیز همراه آنان بودند، آن‌دو در بین راه به علت تشنگی شدید، از دنیا رفتند. • نامه اول مسلم: مسلم از بین راه مکانی به نام تنگه خبیب نامه‌ای به امام حسین (علیه‌السلام) نوشت، این نامه را قیس به امام رساند، وی جواب نامه امام حسین (علیه‌السلام) را نیز به مسلم برگرداند. [۲۵]
قمی، عباس، در کربلا چه گذشت، ص۱۱۲، ترجمه نفس المهموم، مترجم کمره‌ای.
• ادامه مسیر: قیس همراه مسلم به مسیر ادامه داد افرادی چون عمارة بن عبید سلولی و عبدالرحمن عبداللّه بن کدن ارحبی نیز همراه آنان بودند. [۲۷]
قمی، عباس، در کربلا چه گذشت، ص۱۰۹، ترجمه نفس المهموم، مترجم کمره‌ای.
از گزارشات چنین به‌دست می‌آید که قیس در تمام مسیر مکه تا کوفه همراه مسلم بوده و با مسلم به خانه مختار بن ابوعبید ثقفی وارد شد.• جمع‌آوری نیرو: قیس از کوفه به قبیله خود یعنی بنی اسد رفت و آنان را از آمدن مسلم به کوفه با خبر کرد. حبیب بن مظاهر که از این قبیله بود برای ملاقات با مسلم به خانه مختار آمد. • نامه دوم مسلم: پس از بیعت کوفیان با مسلم، وی نامه‌ای به امام نوشت و بیعت کوفیان را به اطلاع ایشان رساند، این نامه را عابس بن ابی‌شبیب شاکری و قیس بن مسهر صیداوی به امام رساندند. در بعضی از منابع نام شوذب بن عبدالله همدانی نیز دیده می‌شود. ۲.۳ - آخرین نامهرسانیامام حسین (علیه‌السلام)، قیس را از وادی حاجز روانه کوفه کرد، وی در این سفر، جواب امام به نامه مسلم را به همراه داشت. البته بعضی از گزارش‌ها گویای آن است که این نامه از کربلا به کوفه فرستاده شد. [۳۵]
شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم، ص۱۸۰.
ولی به هرحال پس از شهادت مسلم این نامه ارسال شده است.۲.۳.۱ - دستگیریهنگامیکه قیس به قادسیه رسید، حصین بن نمیر یا حصین بن تمیم [۴۰]
شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم، ص۱۵۲.
او را دستگیر نمود. وی قبل از دستگیری نامه‌ای که به همراه داشت را پاره کرد تا به دست دشمن نیفتد. حُصَین، قیس را پیش عبیدالله بن زیاد فرستاد تا ابن زیاد درباره او تصمیم‌گیری کند.۲.۳.۲ - مناظره با ابن زیادپس از آنکه قیس را نزد ابن زیاد به دار الاماره بردند مناظره‌ای بین آن‌دو صورت گرفت. ابن زیاد گفت: تو کیستی؟ گفت: مردی‌ام از شیعیان علی (علیه‌السلام) و پسرش، گفت: چرا نامه را پاره کردی؟ گفت: برای آنکه تو ندانی در آن چه نوشته است. گفت: از جانب که بود و سوی که نوشته؟ گفت: از جانب امام حسین (علیه‌السلام) به گروهی از مردم کوفه که نام ایشان را نمی‌دانم. ابن زیاد خشمگین شد و گفت: به خدا از من جدا نشوی تا نام آنان را به من بگویی یا بالای منبر روی و حسین بن علی و پدرش و برادرش را لعن کنی وگرنه تو را قطعه قطعه می‌کنم. قیس گفت: نام آن گروه را نمی‌گویم اما لعن را می‌کنم. [۴۴]
شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم، ص۱۵۲.
۲.۳.۳ - دفاع از اهلبیتبه دستور ابن زیاد قیس به بالای منبر رفت تا علی (علیه‌السلام) و دو فرزندش را لعن کند. وی وقتی بر فراز منبر رفت ابتدا خدا را سپاس گفته و ستایش کرد. سپس درود بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرستاد و علی و حسن و حسین (علیهم‌السلام) را فراوان مدح نموده و بر آنان رحمت فرستاد. وی در ادامه عبید الله بن زیاد و پدرش و ستمکاران بنی امیه را از اول تا آخر لعن و نفرین کرد، آنگاه گفت: ای مردم، من فرستاده حسین به سوی شمایم و در فلان موضع از او جدا شدم، به سوی او بروید. [۴۵]
شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم، ص۱۵۲.
۳ - نحوه شهادتپس از افشاگری‌های قیس، ابن زیاد دستور داد او را از بالای بام قصر پایین انداخته و به شهادت رساندند. سپس ابن زیاد دستور داد بدن وی را قطعه قطعه کردند. در گزارش ابن کثیر آمده: او را دست بسته به زمین افکندند استخوان‌هایش شکست و هنوز رمقی مانده بود که مردی به نام عبدالملک بن عمیر لخمی، سر وی را برید. حاضران وی را نکوهش کردند که چرا چنین کردی؟ در جواب گفت: می‌خواستم راحتش کنم. [۴۹]
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۶۸.
[۵۰]
شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم، ص۱۵۲.
البته در بعضی از منابع همین داستان برای عبدالله بن یقطر نیز ذکر شده است.۳.۱ - تاریخزمان دقیق شهادت قیس مشحص نیست، در بعضی از گزارشات آمده خبر شهادت وی در عذیب الهجانات به امام حسین رسید، بدین‌ترتیب قبل از رسیدن امام به کربلا به شهادت رسیده است. [۵۲]
مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین (علیه‌السلام)، ص۱۹۲.
[۵۳]
ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، ص۱۷۴.
اما طبق گزارشی که وی نامه امام را از کربلا به سوی کوفه می‌برده، وی در فاصله دوم محرم تا عاشورا به شهادت رسیده است.به هر حال آنچه قطعی است، قیس بعد از شهادت مسلم عازم کوفه شد، لذا شهادت وی بعد از روز عرفه می‌باشد. ۳.۲ - عکس العمل امامهنگامیکه خبر شهادت قیس توسط طرماح بن عدی به امام رسید اشک در چشمانش جاری شد و فرمود: «...فَمِنْهُم مَّن قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا؛ ...برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آنها در همين انتظارند و هرگز عقيده خود را تبديل نكردند. بار خدایا، برای ما و آنها بهشت مقرّر فرما و میان ما و آنها در قرارگاه رحمتت و ذخیره‌گاه نهان ثوابت فراهم آور. در بعضی منابع آمده مجمع بن عبدالله عائذی خبر شهادت قیس را به امام رساند. [۵۸]
قمی، عباس، در کربلا چه گذشت، ص۲۴۰، ترجمه نفس المهموم، مترجم کمره‌ای.
۴ - قیس در زیارت ناحیه مقدسهدر فرازهایی از زیارت ناحیه مقدسه به یکایک شهدای کربلا سلام داده می‌شود، در این قسمت نام قیس هم آمده و گفته شده: السلام علی قیس بن مسهر الصیداوی ۵ - نامه‌رسانی عبدالله یا قیسدر بسیاری از منابع شهادت عبدالله بن یقطر و قیس بن مسهر شبیه به هم گزارش شده به گونه‌ای که یک داستان برای هر دوی آنان مو به مو نقل شده است. با دقت در منابع به دست می‌آید که فرق‌هایی بین جریان نامه‌رسانی این دو وجود دارد. ۵.۱ - بررسی تفاوتهاامام ابتدا عبدالله بن یقطر را با نامه‌ای به کوفه فرستاد و وی از مسیری عازم کوفه شد. دوباره نامه‌ای به قیس بن مسهر داد اما وی را از مسیر دیگری به کوفه فرستاد. ولی هر دو گرفتار نیروهای ابن زیاد شده و به شهادت رسیدند. البته نحوه شهادت آنان شبیه به هم بوده است. • عبدالله بن یقطر را از منطقه‌ای به نام حاجز اعزام نمود و در منطقه‌ای به نام زباله خبر شهادتش را شنید. [۶۵]
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الأمم، ج۲، ص۶۰.
• قیس بن مسهر را از مکانی به نام بیضه به کوفه فرستاد و در منطقه‌ای به نام عذیب خبر شهادت وی را به امام رساندند. ۶ - فهرست منابع(۱) ابن حزم (م ۴۵۶)، جمهرة أنساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت،دار الکتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) ابن نما حلی (۸۴۱ ق)، مثیر الأحزان، مدرسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، قم، ۱۴۰۶ق. (۳) ابومخنف کوفی (۱۵۸ ق)، وقعة الطف، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۷ق. (۴) بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (م۲۷۹) کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت،دار الفکر، ط الأولی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶ق. (۵) خوارزمی، موفق بن احمد (۵۶۸ق)، مقتل الحسین علیه‌السلام، انوار الهدی، قم، ۱۴۲۳ ق. (۶) دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (م۲۸۲) الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال،قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش. (۷) زرکلی، خیر الدین (م۱۳۹۶) الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت،دار العلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹. (۸) سید ابن طاوس (۶۶۴ق)، لهوف / ترجمه، مترجم سید ابوالحسن میر ابوطالبی، دلیل ما، قم. (۹) شیخ مفید (۴۱۳ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق. (۱۰) طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (م۳۱۰) تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷. (۱۱) قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم، المکتبة الحیدریة، نجف. (۱۲) قمی، شیخ عباس، مترجم کمره‌ای، در کربلا چه گذشت / ترجمه نفس المهموم، مسجد جمکران،قم، ۱۳۸۱ش. (۱۳) لبیب بیضون، موسوعة کربلاء، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۲۷ق. (۱۴) مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۱۱۰ ق)، بحار الأنوار (ط- بیروت،دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق، دوم. (۱۵) مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین (علیه‌السلام)، ترجمه محمد مهدی عزیزالهی کرمانی، نوید اسلام، قم. (۱۶) نویری (۷۳۳ ق) نهایة الأرب فی فنون الأدب،دار الکتب و الوثائق القومیة، قاهره، ۱۴۲۳ق. (۱۷) یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر بن وهب (م۲۹۲)، تاریخ الیعقوبی، بیروت،دار صادر، بی‌تا. (۱۸) یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الإسلامی، مجمع اندیشه اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق. ۷ - پانویس۸ - منبع• پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، جمعی از نویسندگان، ص۳۱۷-۳۲۰. رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسین | اهالی کوفه قرن 1 (قمری) | درگذشتگان سال 61 (قمری) | سفیران امام حسین | شهدای بنی اسد در واقعه کربلا | شهدای غیر بنی هاشم در کربلا | مدفونان در کوفه
|